Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu rozpoznaje się u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym, u których występują zaburzenia niektórych funkcji poznawczych, motorycznych i ich integracji, uwarunkowane nieprawidłowym funkcjonowaniem centralnego układu nerwowego. Dlatego trudności te oznaczają cały zespół problemów.
Nie są one spowodowane wadami wzroku czy słuchu, lub uszkodzeniem narządu ruchu ani też niską sprawnością intelektualną, ale nierównomiernym rozwojem psychoruchowym dziecka. Dyslektycy mają kłopoty ze wzrokową interpretacją symboli, chociaż ich słuch i wzrok są prawidłowe i posiadają umiejętność pisania i czytania. Ale czytają wolno i monotonnie, nie zwracając uwagi na interpunkcję, a nadmierna koncentracja na samej umiejętności czytania sprawia, że nie wiedzą o czym czytają. Mylą wyrazy o podobnym kształcie i wyrazy o podobnej budowie, opuszczają litery, sylaby, a nawet linijki druku, zmieniając końcówki słów. W pisaniu mylą litery o podobnym wyglądzie, pomijają drobne elementy graficzne liter (kropki, kreski, ogonki), opuszczają litery, zmieniają ich kolejność w wyrazach. Pomimo znajomości zasad i reguł ortograficznych robią liczne błędy w pisowni.
Dzieci te nie potrafią zapamiętać obrazu pisanych słów. Nie mogą poprawić swoich błędów, bo ich nie widzą. Ten sam wyraz, pojawiający się w tekście kilka razy piszą w różny sposób. Niekiedy poprawnie literują wyraz, a po chwili piszą go z błędem. Dyslektycy miewają też trudności w nauce geografii, geometrii, tabliczki mnożenia, na zajęciach plastycznych, technicznych, sportowych. Przegrywają tam, gdzie liczy się precyzja i zdolności manualne, a dorównują lub nawet przewyższają rówieśników w innych dziedzinach (np. funkcje werbalne), co szczególnie dzieje się w starszych klasach.
Analiza takiego uszkodzenia przez doświadczonego pedagoga lub psychologa i wykonywanie przez niego, specjalnych ćwiczeń, pomagają dysfunkcje wyrównać. Początkowo zaleca się, aby oceniać pracę pomijając błędy, aż uczeń nie pozbędzie się swoich kłopotów. Ma to oczywiście sens tylko wtedy, kiedy dziecko stara się nauczyć korygować błędy. Może to zrobić m. in. poprzez:
- zabawy, zajęcia rozwijające pamięć słuchową i wzrokową (rozwiązywanie szarad, rebusów, rysowanie, malowanie, lepienie z plasteliny, wycinanie i naklejanie, układanie puzzli i konstrukcji z klocków, zabawy w tworzenie zdań z wyrazami o podobnym brzmieniu, gry w loteryjki, gry planszowe, domina sylabowo-wyrazowe)
- zabawy ruchowe (gra w piłkę, pływanie, jazda na rowerze lub rolkach, gry zręcznościowe)
- rozwijanie percepcji wzrokowo-przestrzennej, np. w specjalnych grach komputerowych
- codzienne czytanie przez ok. pół godziny (druk powinien być wyraźny, a treść książki atrakcyjna i odpowiednia dla wieku czytającego)
- częste sprawdzanie w słowniku ortograficznym pisowni wyrazów, których pisowni wyrazów nie jest się pewnym albo zastępowanie tych wyrazów innymi, bliskoznacznymi
- prowadzenie dwóch zeszytów, jeden „na brudno” (można w nim pisać szybko i mniej wyraźnie) oraz drugi „na czysto” (przepisuje się starannie poczynione w pośpiechu notatki), warto poprosić rodziców o sprawdzenie tekstu, nim pokaże się zeszyt nauczycielowi